W samym centrum tekstów adwentowych – ze względu na Jezusa, którego urodziła i który jest najważniejszy – stoi Najświętsza Maryja Panna. Polskie pieśni adwentowe zawierają liczne treści odnoszące się do Maryi. Jest to manifestacja żywej wiary ludu polskiego o szczególnym wybraniu Maryi, która jest i Matką, i Dziewicą – a jako Niepokalana czczona była przez Polaków na długo przed ogłoszeniem w połowie XIX wieku dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny, o czym świadczą dobitnie śpiewane od prawie czterystu lat Godzinki ku czci Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.
Przedmiotem moich rozważań będą dzisiaj dwie piękne pieśni adwentowe: Gwiazdo morza głębokiego oraz Matko Odkupiciela.
Pieśń pierwsza pochodzi ze słynnego klasztoru sióstr Benedyktynek w Staniątkach koło Krakowa. Melodia siedemnastowieczna, tekst nieco późniejszy. Zadziwia mnie początkowy zestaw metafor, którymi określamy Maryję:
Gwiazdo morza głębokiego, Matko Boga najwyższego.
Panienko, bądź pozdrowiona, Furto rajska otworzona.
Mamy tu cztery zwroty adresatywne do Maryi – jakże nośne rozpoczęcie dialogu. Dwa najbardziej godne, ale i zwyczajne, ludzkie, głęboko teologiczne: Matka Boga i Panienka, dwa poetyckie, wyszukane, plastyczne o głębokiej treści odnoszącej się do roli Maryi w sprawowaniu opieki nad ludźmi: Gwiazda morza i Furta rajska (czyli otworzona brama do raju).
Kolejne trzy strofy stanowią kapitalnie ułożone akty naszych adwentowych próśb do NMP. Najpierw jest prośba zasadnicza, fundamentalna, Maryja jest nazywana „drugą Ewą”., gdyż naprawiła to, co popsuła Ewa, zatem prosimy Ją, aby dalej wszystko, co złe, co jest następstwem „ zmazy Ewinej”, odmienić:
Od Aniołaś pozdrowiona, Gdyś poczęła w sobie Pana
Imię matki naszej Ewy, odmieniaj ku pokojowi.
Prośby ze strofy trzeciej zadziwiają trafnością psychologicznych obserwacji osiemnastowiecznego autora, który nadzwyczaj trafnie określił nasze potrzeby duchowe, i prosi. aby Maryja je wypełniła:
Rozwiąż związki zadłużonym. Przynieś światło zaślepionym.
Odmień, co złe z naszej strony. Nie wypuszczaj nas z obrony.
Widzimy tu cztery czasowniki w trybie życzącym: rozwiąż, przynieś, odmień, nie wypuszczaj nas. Prośby przez nie wyrażane są najbardziej podstawowe dla duchowego życia człowieka. Nie prosimy o sprawy materialne, promy o wzrost ducha.
Pieśń druga odwołuje się do macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny i na tym motywie buduje całą wypowiedź. Podobnie jak pierwsza zaczyna się od „ mocnego wejścia”, czyli od wspaniałych, nośnych, teologicznie głębokich zwrotów adresatywnych do Maryi:
Matko Odkupiciela z niewiast najsławniejsza
Gwiazdo morska, do nieba ścieżko najprościejsza.
Tyś jest przechodnią bramą do raju wiecznego.
Tyś jedyna nadzieja człowieka grzesznego.
Piękny retoryczny układ czwórkowy, cztery wspaniałe określenia NMP mają przygotować nas do wyśpiewania próśb. I rzeczywiście znajdujemy te prośby w dwóch kolejnych strofach, są one umieszczone w wysokiej obudowie grzecznościowej, o czym świadczą dwa zwroty: racz, prosimy. Takie wyrażenia kierowano w dawnej Polsce do osób wysoko postawionych, np. do króla, wojewody, do łaskawych – a wiec mogących dać łaskę, czyli jakieś dobro – panów. Tutaj Maryja jest najłaskawszą Wspomożycielką wiernych
Racz podźwignąć, prosimy, lud upadający
W grzechach swych uwikłany. Powstać z nich pragnący
Tyś cudownie zrodziła światu Zbawiciela.
Tyś sama wykarmiła swego Stworzyciela.
Odwołanie do macierzyństwa Maryi jest mocnym elementem perswazyjnym. Maryja wypełni nasza prośbę, bo jest Matką Zbawiciela! Jest naszą Matką!
Strofa ostatnia ma głęboką treść teologiczną i przywołuje ważną dla Adwentu scenę zwiastowania. Są to kolejne wzmocnienia naszych próśb, Maryja z pewnością nam nie odmówi ich spełnienia, porównajmy poetycko piękną, bardzo mądrą ostatnią strofę:
Panno przedtem i potem z świata podziwieniem
Uczczona Gabryjela wdzięcznym pozdrowieniem.
Racz się wstawiać, Panno, za nami grzesznymi.
Ratuj nas, opiekuj się sługami Twoimi.
Zatem: Maryja, pierwsza po Jezusie, jest w centrum polskich tekstów adwentowych, Maryja – Matka Jezusa, nasza Matka, Dziewica, Niepokalana i potężna Wspomożycielka.
Kazimierz Ożóg